نقش والدین و مربیان در بهداشت نوجوانان
بلوغ درلغت به معنی رسیدگی و پختگی است . باتوجه به تعریف سلامت، بلوغ درابعاد جسمانی، روانی عاطفی، معنوی و اجتماعی و درسنین نوجوانی پی ریزی می شود. امروزه سلامت نوجوانان به عنوان مطلبی مستقل مطرح می گردد؛ این امر مخصوصاً از کنفرانس بین المللی جمعیت و توسعه – قاهره ۱۹۹۴ (ICPD ) به بعد مورد تاکید ویژه ای قرار گرفته است و هر روز مطلب جدیدی در مورد آن نتوشته و گفته می شود. شایان ذکر است که برطبق تعریف نوجوانی سنین بین ده تا نوزده سال را شامل می شود.
چرا بهداشت نوجوانان اهمیت دارد؟
• دنیای امروز ، نوجوانان بیشتری نسبت به سایر زمان ها دارد .
طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ ، ۲۵% جمعیت کشور ایران را افراد ۱۹-۱۰سال تشکیل می دهند . این تعداد افزون بر ۱۶ میلیون نفر جمعیت میباشد.
• تاثیر دوره جوانی بر بقیه سالهای زندگی حیاتی است.
• نوجوانی زمان گذر از کودکی به بزرگسالی و آمادگی برای بزرگسالی است. نوجوانی زمان اکتساب باروری، اکتساب خصوصیات عاطفی هیجانی بزرگسالی، زمان کسب هویت فردی و اجتماعی … می باشد. بلوغ فیزیکی، روانی و عاطفی در نوجوانی متحول شده و ادامه می یابد .
• بسیار از مشکلات جسمانی، روانی، اجتماعی و رفتارهای ناسالم ریشه در زمان نوجوانی دارند.
ازدواج های ناموفق، حاملگی های پرخطر، مرگ و میر ها، عادات و رفتارهای ناسالم از این زمان شدت می گیرند . تحقیقات نشان می دهند که بیشتر افراد سیگاری اولین سیگار را در زمان بلوغ تجربه کرده اند .
• نوجوانان آینده سازان جامعه هستند.
نوجوانان کنونی جامعه و دنیاز دهه های آینده را اداره خواهند کرد . پس پرداختن به سلامت نوجوانان سرمایه گذاری برای آینده است .
• چالشهای سلامت در دوران نوجوانی چیست؟
با اینکه نوجوانی درفرهنگ ها اغلب با جشن و شادی همراه است ولی نوجوانان برداشت خوبی از بلوغ و بزرگ شدن ندارند. یک نظر سنجی از دختران روستایی نشان داد که اکثر دختران نگرش منفی و احساس ترس و نگرانی از بلوغ دارند و اکثراً رفتارهای ناسالم بهداشتی درباره قاعدگی از خود نشان می دهند. یافته های مطالعه دیگری نشان داد که حدود ۱۹-۱۶% دختران و ۱۹% پسران، بلوغ را حادثه ای خوشحال کننده و امیدوار کننده می دانند.
نوجوان تغییراتی در جسم و روح خود احساس می کند. سئوالاتی برای او مطرح میشود و دچار اضطراب می گردد. به خود می گوید این علائم چیست که درمن رخ می دهد؟ آیا این تغییرات طبیعی است؟ آیا در همه اتفاق می افتد؟ چه تغییراتی طبیعی هستند؟ من کی ام ؟ ….. او نیاز به تطابق با این تغییرات دارد.
سئوالات مطرح شده درصدای مشاور سازمان بهزیستی، طیف گسترده ای از این سؤالات را در رابطه با بلوغ و مسایل مربوط به آن نشان داد. انواع و اقسام سئوالات از قبیل شرایط و وضعیت عادات ماهیانه، بیماریهای عفونی، ایدز، حاملگی و … مطرح شده بود و این امر نشان دهنده نیاز نوجوان به دانستن و کسب آگاهی از تحولاتی است که درخود و اطرافش می گذرد .
دردنیا نیمی از نوجوانان درمقابل ایدز و بیماریهای مقاربتی و حاملگی حفاظت کافی ندارند؛ درمعرض روابط جنسی ناسالم و حفاظت و حمایت نشده، مصرف مواد، بیماریهای مقاربتی، روابط جنسی فارغ از مسئولیت، حاملگی زودرس، خشونت، شکست در درس و مدرسه و موارد مربوط به سلامت فردی، تغذیه، ورزش … هستند.
از مسائل دیگر آن است که دختران رفتارهای سلامت مناسبی در ضمن قاعدگی ندارند. عموماً منبع اکتساب اطلاعات آنان، دوستان، کتب و مجلات …. می باشد؛ به نظر می رسد که نحوه برداشت افراد جامعه از جنسیت و نقش جنسیتی خود سالم نیست و این امر موجب تظاهرات مختلف، اختلالات سلامت جسمانی، روانی، عاطفی و اجتماعی می شود .
درایران طبق سرشماری سال ۱۳۷۵، ۴.% دختران ۱۴-۱. ساله و ۱۹% دختران ۱۹-۱۵ ساله ازدواج می کنند. یعنی حدود ۲۳% دختران زیر ۲۰ سال ازدواج می نمایند و درمعرض حاملگی زودرس و عواقب آن قرار می گیرند. متاسفانه تنها ۳۳% از این افراد، از روشهای پیشگیری از بارداری استفاده می کنند و یک سوم این نوجوانان در سال اول ازدواج باردار می شوند .
اولین علت مرگ نوجوانان جراحات و تصادفات است. درمرحله بعدی، خودکشی و قتل قراردارد و سپس تومورها، بیماری های قلبی و ناهنجاریهای مادرزادی هستند .
پس بصورت خلاصه می توان نتیجه گرفت که توجه به مقوله بهداشت در این سنین و بخصوص بهداشت بلوغ و باروری هم اولویت بهداشتی و هم دارای نتایج طولانی مدت برای سرمایه های آینده و آینده سازان جوامع است..
توجه داشته باشیم که نوجوان در سنین بلوغ نیاز مبرمی به اطلاعات صحیح در زمینه بدن و سلامت خود دارد . بدیهی است اگر نوجوان اطلاعات صحیح را از منابع سالم دریافت نکند، اطلاعات خود را از منابع ناسالم کسب خواهد کرد و در این صورت صدمات طولانی مدت خواهد دید
نقش والدین مربیان و اولیای امور
• عدم درک نوجوان از طرف افراد با صلاحیت ، باعث سوق پیداکردن نوجوان ، به طرف منابع ناصالح میشود و اغلب زیر بنای رفتارهای ناهنجار ،دربزرگسالی را فراهم می آورد . نقش حیاتی افراد کلیدی فوق به قرار زیر است:
• احترام به نوجوان
• ابراز علاقه و محبت به نوجوان، به ترتیبی که نوجوان خود را شایسته دوست داشتن احساس کند
• درکنار او و نه درمقابل او بودن
• دوست بودن با نوجوان به جای ارباب و دشمن او بودن
• ایجاد عزت نفس در نوجوان
• دادن شخصیت به نوجوان به ترتیبی که نوجوان نیاز به نشان دادن خود به طریق رفتارهای پرخطر و ماجراجویانه نداشته باشد . ممکن است که مصرف مواد مخدر از طرف نوجوان به دلیل دستیابی به احساس استقلال از والدین و مخالفت صریح در مقابل معیارهای جامعه و مقابله با اضطراب، گوشه گیری و افسردگی یا پذیرفته شدن از طرف گروه همسال باشد. فرار از خانه می تواند یکی از نشانه های مهم استرس های محیطی برروی نوجوان باشد . عواقب این اقدام بر روی سلامت فرد واضح و روشن است. والدین و اولیاء با حمایت نوجوان می توانند از این امر جلوگیری کنند .
• حمایت از نوجوان با ایجاد فضایی آرام، پر محبت، به دور از مناقشات و قهر و غضب
• مشورت با نوجوان به جای قهر و تحکم ، راهنمایی برای انتخاب صحیح
• درک وضعیت بحرانی بلوغ
• کمک به هدایت نوجوان، برای عبور از مرحله نوجوانی و پذیرفتن مسئولیتهای بزرگسالی، نقطه اتکا بودن برای او، پشتیبان او بودن
• دانش و درک از خصوصیات و شرایط زیستی و فیزیولوژیک بلوغ نوجوان
• شناخت مسائل و مشکلات و نحوه برخورد صحیح با آن
• ایجاد اعتماد در نوجوان به ترتیبی که او والیدین و افراد ذیصلاح را مورد اعتماد ترین و معتبرترین افراد بداند .
• راهنمایی و هدایت نوجوان درانتخاب دوستان مناسب
• رابطه همدلانه و صمیمانه به جای تمسخر او
• دردسترس بودن برای مشاوره و یاری رساندن به او
• ایجاد سرگرمی سازنده درمنزل و خارج از منزل
• تشویق برای فعالیت درگروههای همسال ازقبیل فعالیت های ورزشی ، هنری ، درسی و تحصیلی ، تفریحی، آموزشی
• نظارت بر نیازمندی های بهداشت و سلامتی ازقبیل تغذیه ، ورزش ، رفتارهای سالم
• دادن اطلاعات مورد لزوم درباره تصمیمات مهم زندگی از قبیل ازدواج ، بارداری ، دوستیابی و دانش جنسی و جنسیتی ، جایگاه ها ، حقوق و احترام افراد
• جلوگیری از خشونت و رفتارهای مخرب ، کنترل انگیزه های رفتارهای ناسالم
• کمک به ایجاد اعتماد به نفس و تحت تاثیر دیگران نبودن، به نحوی که نوجوان توان تجزیه و تحلیل شرایط و شهامت گفتن « نه » را داشته باشند
http://www.pezeshk.us/?p=6856
***********
سؤال‌هاي پرخطر، بپرسند يا نپرسند؟(سئوالات جنسی کودکان و نوجوانان)
كودكان هر لحظه ممكن است از والدين درباره منشأ تولد، چگونگي به دنيا آمدن، جنسيت و... بپرسند. متاسفانه بسياري از والدين در اين هنگام دست و پاي خود را گم مي‌كنند و با تشويش و نگراني به اين مي‌انديشند كه آيا فرزند كوچك آنها دچار انحراف خطرناكي شده است؟ بعضي والدين سعي مي‌كنند اين قبيل پرسش‌ها را مسكوت بگذارند، برخي نيز پاسخ‌هاي انتزاعي و فانتزي به كودك مي‌دهند، اما برخورد درست والدين با اين پرسش‌ها چگونه بايد باشد؟
فرزندان ما در زندگي چند نوع رشد را تجربه مي‌كنند: رشد جسماني، رشد شناختي (تغيير در شيوه تفكر)، رشد اخلاقي (شناخت خير و شر و تشخيص خوبي و بدي)، رشد اجتماعي (جدا شدن فرزند از خانواده و رفتن او به سمت اجتماع)، رشد رواني (اعتماد به نفس، تقويت اراده و ...) و رشد جنسي (تحولات هورمون‌ها و فعاليت غدد جنسي).
شروع كنجكاوي‌هاي جنسي
يك روانشناس دراين باره مي‌گويد: فردي كه در دوران كودكي هيچ تجربه‌اي از تحولات جنسي، تمايلات جنسي، ترشحات جنسي و ... را ندارد پس از بلوغ اين حالات را تجربه مي‌كند. كودكي كه به سمت رشد جنسي مي‌رود از نظر رشد شناختي نيز تغيير مي‌كند و اين هر دو منجر به پرسش‌ها و كنجكاوي‌هايي درباره مسائل جنسي خواهد شد.
به عبارت ديگر، كودكي كه رشد شناختي ندارد و هنوز در مرحله نوباوگي و نوزادي است طبيعتا هيچ پرسشي درباره مسائل جنسي ندارد، اما هر چقدر رشد مي‌كند و تحولات را در خودش مي‌بيند كنجكاوي‌هايش نيز به همان ميزان بيشتر مي‌شود؛ البته اوج اين كنجكاوي‌ها در دوره بلوغ اتفاق مي‌افتد.
شايد به همين علت است كه اين سنين را سن بحراني زندگي مي‌شناسيم. تغييرات فيزيكي بدن در اين دوره مي‌تواند براي فرد ابهام ايجاد كند.
دكتر حسين ابراهيمي مقدم مي‌افزايد: خانواده‌هايي كه ارتباط مناسبي بين والد و فرزند وجود ندارد شاهد هستيم اين مسائل (پرسش‌هاي جنسي) در گروه همسال بررسي مي‌شود كه چه بسا به دليل نداشتن اطلاعات درست، موجبات گمراهي را فراهم مي‌كند بنابراين بسيار حياتي است كه والدين با در نظر گرفتن مقطع سني كودك به پرسش‌هاي او پاسخ دهند وگرنه فرزندشان به سمت دوستان و همسالان خود گرايش يافته و در فضايي نامطلوب اطلاعات گمراه كننده‌اي دريافت خواهد كرد.
هر چند بتازگي آموزش‌هاي محدودي در مدارس و دانشگاه‌ها در اين باره ارائه مي‌شود، اما اولا مطالب عنوان شده بسيار ناقص است و از سويي ارائه چنين مطالبي در دوران دانشگاه دير به نظر مي‌رسد.
تبعات دروغ به كودك
به گفته وي والدين بايد به خاطر داشته باشند هيچ‌گاه نبايد در هيچ مقطع سني به كودكان پاسخ غلط داده شود. در دوران كودكي، فرزندان ما بسيار زودباور هستند. اگر به آنها گفته شود شما را از بيمارستان خريده‌ايم يا خدا شما را از آسمان براي ما فرستاده است و ... به احتمال زياد باور مي‌كنند و در خيالپردازي‌ها و فانتزي‌گري‌هايشان به كار مي‌برند اما آنها به طور مسلم با بزرگ تر شدن خود پي به نادرستي اين اطلاعات مي‌برند و حكم صادر مي‌كنند: «پدر و مادر من دروغ گفته‌اند، در نتيجه پدر و مادر من دروغگو هستند بنابراين مي‌توانند دروغ‌هاي ديگري هم بگويند و اتفاقا به خاطر اين كه مي‌توانند دوباره دروغ بگويند پس غيرقابل اعتماد هستند. پس من بعد از اين مشكلات و سوالاتم را با آنها در ميان نخواهم گذاشت.»
همان طور كه در اين نتيجه‌گيري‌هاي سلسله‌اي مي‌بينيد موضوع جدي‌تر از آن است كه تصور مي‌كنيم. يك دروغ به نظر مصلحتي كه شايد اهميت چنداني براي والدين نداشته باشد در درازمدت مي‌تواند ريشه جدايي فرزند از كانون خانواده باشد.
چرا مسائل جنسي به تابو تبديل مي‌شود؟
آموزش و راهنمايي در دوره بلوغ اهميت بسيار زيادي دارد. واقعا والدين بايد به ضرورت اين راهنمايي‌ها پي ببرند و تغييرات جسمي و ذهني دوره بلوغ را در فضايي مثبت و با ادبياتي صحيح براي فرزندانشان شرح دهند.
چه اشكالي دارد والدين ما ورود فرزندشان از دوره كودكي به دوره نوجواني و جواني را به او تبريك بگويند. نكته مهمي كه والدين بايد به آن توجه كنند اين است كه اگر واقعا پاسخي به پرسش‌ها و ابهامات فرزندشان ندارند او را نزد مشاور و روانشناس ببرند.
خيلي مهم است كه در اين دوره فرزند ما آگاهي‌هاي صحيحي درباره مسائل جنسي داشته باشد تا آنها به تابويي در ذهن او تبديل نشوند وگرنه دريافت نكردن اطلاعات درست مي‌تواند تاثير منفي در زندگي زناشويي او داشته باشد از طرفي به تحريك كنجكاوي‌هاي او در دوره كودكي نيز منجر مي‌شود.
نيازي به بازگويي جزييات نيست
دكتر ابراهيمي مقدم دراين باره مي‌افزايد: والدين بايد درباره توضيحات و رفتارهاي جنسي‌شان بسيار محتاطانه عمل كنند. متاسفانه بعضي والدين از آن طرف بام مي‌افتند و توضيحاتي مي‌دهند كه نيازي به آن حجم از ورود به جزييات نيست.
اين مساله درباره رفتارهاي جنسي والدين نيز صدق مي‌كند كه به هيچ عنوان نبايد در حضور كودك انجام شود؛ البته اين سخن به آن معنا نيست كه والدين به همديگر ابراز علاقه و عاطفه نكنند. اتفاقا كودك در خانواده ابراز علاقه به همسر را از والدينش ياد مي‌گيرد، چرا كه دوست داشتن، اكتسابي و ياد گرفتني است و اگر فرد در خانواده دوست داشتن را ياد نگيرد در آينده نيز نخواهد توانست همسرش را دوست داشته باشد، همچنان كه بسياري از زوج‌ها حتي در بيان نيازها و خواسته‌هاي خود با هم مشكل دارند.
به عنوان مثال واقعا نمي‌توانند وقتي باهم حرف مي‌زنند از كلمات محبت‌آميز و زيبا استفاه كنند، در عوض موجي از توهين در گفتگوهايشان رد و بدل مي‌شود.
لزوم آگاهي والدين به دوره‌هاي رشد
وي مي‌گويد: قبول داريم كه پاسخ به پرسش‌هاي جنسي كودك و نوجوان تا اندازه‌اي دشوار است، اما تجربيات موجود نشان مي‌دهد والدين مي‌توانند با پاسخ‌هاي درست خود به كودك كمك كنند سريع‌تر و سالم‌تر به آگاهي‌هاي جنسي برسد. به عنوان مثال كودكان نوپا وقتي برهنه هستند بيشتر بدن خود را لمس مي‌كنند. در اين مرحله از تكامل، آنها از برهنه بودن خود هيچ شرم و حيايي ندارند.
واكنش والدين نيز در اين مرحله بايد پذيرش اين رفتارهاي كودكانه باشد. والدين بيهوده دست و پايشان را گم نكنند و نترسند. كودك در اين مرحله نه تفكر جنسي دارد و نه به رشد هورمون‌هاي جنسي رسيده است. فكر نكنيد كه كودك با لمس بدن خود احساس‌هاي جنسي پيدا مي‌كند. البته به رفتارهاي كودك كه ممكن است به زياده روي منجر شود، محتاط باشيم.
مثال‌هايي براي پرسش‌هاي كودكان
والدين بتدريج مي‌توانند از كلمات واقعي و صحيح براي بيان بخش‌هايي از بدن استفاده كنند. بسته به اين كه كودك چند سال دارد مي‌توان به او گفت مثلا يكي از تفاوت‌هاي دختر با پسر اين است كه در شكم دخترها دو كيسه كوچك وجود دارد كه پسرها آن را ندارند. فرزند شما بعدها كه بزرگ مي‌شود مي‌بيند شما درست گفته‌ايد.
مي‌توانيد به فرزندتان بگوييد كودك از يك تخم كوچك در شكم مادر رشد مي‌كند. در اينجا مادر به شكم خود اشاره كند. بعدها هم كه كودك بزرگ مي‌شود مي‌بيند شما دروغ نگفته‌ايد. هيچ لزومي ندارد كه به كودكان درباره اعمال جنسي چيزي گفته شود. مي‌توانيد بگوييد وقتي يك زن و مرد با هم ازدواج مي‌كنند خداوند اراده مي‌كند آنها صاحب فرزند شوند. بسياري از كودكان زير 6 سال اين پاسخ را مي‌پذيرند، وقتي هم كه بزرگ شدند متوجه مي‌شوند شما دروغ نگفته‌ايد.
زمان پاسخگويي
ازسوي ديگر پزشكان متخصص معتقدند وقتي والدين به پرسش‌هاي كودكانشان اهميت مي‌دهند و پاسخ‌هاي سنجيده‌اي براي ابهام‌هاي آنها دارند، ذهن فرزندانشان به سمت آرامش سوق مي‌يابد، در صورتي كه فرار از سوال يا پاسخ‌هاي فانتزي ذهن كودك را بيشتر درگير موضوع مي‌كند.
فراموش نكنيد صحبت درباره اين موضوع تنها زماني بايد باشد كه كودك كنجكاوي نشان مي‌دهد يا سوالاتش را مي‌پرسد، بنابراين وقتي كودك سوالي درباره مسائل جنسي نمي‌پرسد نيازي به توضيح دادن نيست.
البته اگر احساس كرديد كودك يا نوجوان شما به مرحله‌اي از رشد رسيده كه بايد سوالاتي در اين باره بپرسد، اما چيزي را مطرح نمي‌كند مي‌توانيد به بهانه‌هاي ديگري او را نزد يك روانشناس يا مشاور ببريد. (البته پيش از مراجعه حتما موضوع را با مشاور يا روانشناس در ميان بگذاريد.) روانشناس بخوبي مي‌تواند پل‌هاي مورد نظر را برقرار و مطالب مورد نياز را به نوجوان شما منتقل كند.
شكوفه شيباني به نقل از سايت جام جم ٥/٧/١٣٨٧
بدون شرح